Medyanın dönüşümü, internetin yaygın hale gelmesi ve dijitalleşmeyle birlikte müzik, moda, dizi/film sektörü başta olmak üzere kültür olgusuna katkı sağlayan neredeyse tüm sektörlerde hayran kültürü kavramı ve kitlesi birçok açıdan değişime uğramıştır.

Öyleyse hayran kültürünü adım adım birlikte inceleyelim !

Hayranlık Çılgınlığı: Yeni Medyada Fandom Toplulukları

Hayran kültürü, bir diğer adıyla fandom, insanların desteklemeyi seçtiği ünlü insanlar veya o kişinin daha çok sevilip bilinir hale gelmesi için gönüllü olarak bir araya gelen grup veya kişilerin oluşturduğu kabul kültürünü ifade eder.
Hayranlık çılgınlığı olarak ifade etmek yanlış olmaz çünkü sanki yaşamlarındaki gerçek bir kişi gibi görüp, detaylarıyla yaşamlarının takipçisi olur, gündelik sohbetlerine dahil ederler.

Hayran olmak fandoma kayıt olmayı gerektirmez ki zaten fandomlar kurum veya kuruluş değillerdir. Hayran (fan) adı verilen kişi/grup/kitle sadece seven veya izleyen olmanın yanı sıra; üreten, paylaşan, dağıtan olmakla birlikte, bu sayede, etki gücüne sahip olan konumunu elde etmiştir.

Medyadaki bu dönüşümle, daha spesifik olarak sosyal medyanın ve dijital platformların yaygın hale gelmesiyle fandom topluluklarındaki artış ve dönüşüm ünlüleri, şirketleri, yapımcıları, reklamların seyrini, pazarlama alışkanlıklarını bile etkilemektedir. Çünkü hayran toplulukları sevdiği ünlü kişi veya içeriğin daha iyi yerlere gelmesi, belki daha çok sevilmesi ve bilinmesi için birbirleriyle etkileşim içinde olurlar.

Medya araştırmacısı Jenkins’e göre, medya şirketleri gelir fırsatları yaratmak, pazarı genişletmek ve sadık izleyiciler elde etmek için dağıtım kanalları üzerinden medya ürünlerinin akışlarını hızlandırmanın yollarını ararken, tüketiciler ise farklı medya teknolojilerini kullanarak bu akışları kendi kontrollerinin altına almaya ve diğer tüketicilerle etkileşime girmeye çalışmaktadırlar. [1]

Medyada güç ilişkileri bağlamında izleyicinin konumu iki açıdan ele alınabilir. Birincisi izleyicinin bağlamsal olarak “yaratıcı, üretici ve kullanıcı” konumudur. [2]

Örneğin, fan gruplarında izleyiciyle yapımcılar arasında özellikle forumlar ve buluşma günleri üzerinden kurulan yakın bağlar, geri besleme, izleyicinin görüş ve önerileri çerçevesinde senaryo, oyuncu seçimi gibi kimi konularda değişiklik yapılabilir. Bu şekilde izleyicinin kolektif bir “özne” olarak üretim sürecine dâhil olduğunu söyleyebiliriz. İkinci konumu ise, medya teknolojilerine erişim olanakları, dijital okuryazarlık, medyayı yakınsayan işlevleriyle birlikte kullanabilme gibi izleyicinin yaratıcı, üretici ve kullanıcı olarak “yaşayan” izleyici olmasıdır.

Kısaca, hayranlar veya takipçiler katılımcı kültürün bir parçasıdır. Bu şekilde hem ünlü kişi veya eserlerin bilinirliğini artırmakta hem de sektörlerin gelişmesi veya evrilmesine yardımcı olmaktadırlar.

Fandom Toplulukları ve Takipçi Sadakati

Fandom, bir hayran grubu bir sanatçı, müzik grubu, film veya televizyon programı gibi bir şey hakkında tutkulu bir şekilde duyan topluluğa verilen isimdir. Fandomlar, hayranların etkileşim kurabileceği ve paylaşabileceği bir topluluk oluşturur. Yeni medya platformları, fandomların çalışmalarını kolaylaştırmaktadır. Bunun yanında hayranların diğer hayranlarla etkileşim kurmasına olanak tanımaktadır.

Fandom toplulukları, ortak bir ilgi alanını paylaşan ve ortak bir hedefe çalışan hayranların gruplarıdır. Bu topluluklar, farklı yapılar ve sadakat seviyeleriyle karakterize edilebilir. Takipçi sadakati ise, bir hayranın belirli bir markaya, karaktere veya sanatçıya olan bağlılığıdır. Sadakat seviyesi, hayranların marka, karakter veya sanatçıya olan tutkusunun derecesini belirler.

Hayran ile hayran olunan ünlü veya sanatçı kişilik arasında parasosyal ilişki oluşur. Parasosyal ilişki, bir ünlünün gösterdiği medya kişiliğine sürekli maruz kalmayla oluşan tek taraflı bir ilişkidir. Bu daha sonra hayranların yakın bir ilişki veya arkadaşlık yanılsaması geliştirmesine neden olur. Bu yanılsama ileri boyuta taşındığında hayran olunan kişinin bilerek veya farkında olmadan hayatını zorlaştıran kişisel haklarının ve özel hayatının ihlaline kadar varabilir.

Hayran Kültürü ve Popüler Kültür

Hayranlık, popüler kültürün vazgeçilmez dinamiklerinden biri haline gelmiştir. Fakat nedir bu Popüler Kültür ?

Günümüzde hayran kültürü, popüler kültürün önemli bir parçası haline gelmiştir. Gençler ve yetişkinler arasında yaygın bir şekilde bu tutkuya rastlanılabilir.

Popüler kültür, gündelik hayattaki tutum ve davranışların sebebi ve aynı zamanda sonucudur. Toplum beğeni ve zevklerinin belirlenmesi noktasında yayın ve iletişim araçlarıyla ilişki içerisindedir. Popüler kültür, toplumdaki baskın kültürü ifade eder ve genellikle medya aracılığıyla yayılmaktadır. Hayran kültürü ise, bir hayranın bir ünlüye, ortaya konulmuş bir işe veya bir esere olan tutkusunu betimlemekte ve popüler kültürün bir parçası olarak karşımıza çıkmaktadır.

Hayran kültürü örneği olarak K-Pop hayranlığı, futbol hayranlığı, araba yarışları hayranlığı dizi/film hayranlığı ve daha fazlası verilebilir.

Dijital Medyada Hayranlık ve Takip Etme Davranışları

Dijital medyada takip etme davranışları, sosyal medya kullanıcılarının diğer kullanıcıların paylaşımlarını takip etme davranışıdır. Bu tür davranışların nedenleri kişisel ilgi alanları, popülerlik, bilgi ve sosyal bağlantılar olabilir. Sosyal medyadaki takipçi sayısı, bir kullanıcının popülaritesinin ve etkisinin bir ölçüsüdür.

Dijital medyada takip etme davranışları, bir kişinin dijital medyada başka bir kişiyi takip etme davranışıdır. Bu davranış basitçe bir kişinin dijital medyada başka bir kişinin paylaşımlarını takip etmesi beğenmesi, yorum yapması anlamına gelir. Dijital medya platformlarında takipçi sayısı, bir kişinin popülerliğini gösterir ve bu nedenle birçok insan için önemlidir.

Dijital medyada hayranlık, bir hayran grubunun bir sanatçı, müzik grubu, film veya televizyon programı gibi bir şey hakkında tutkulu bir şekilde ilgilenmesi anlamına gelir.

Hayranlar, hayran kültürü ve hayranlık bağlılıkları ile birçok farklı toplulukta yer alırlar ve bu topluluklar, hayranların kendilerini ifade etmeleri, yeni şeyler öğrenmeleri ve hayatlarını zenginleştirmeleri için önemli bir yer tutar.

Hayran Kültürü ve Ünlüler

Ünlüler, hayran kültürünün ana konusudur. Müzik, sinema, spor, moda ve diğer alanlardaki ünlüler, milyonlarca hayran tarafından takip edilmektedir. Bu ünlülerin hayranları, onların yaşamlarını, işlerini, performanslarını ve hatta kişisel hayatlarını takip ederler. Ünlülerin her hareketi, sosyal medyada ve diğer medya platformlarında büyük bir ilgiyle karşılanır.

Hayran Kültürü ve Takipçi Psikolojisi

Hayran kültürünün, fan kültürü olarak da bilindiğinden bahsetmiştik. Fanlardaki bu tutkulu bağlılık, bir diğer deyişle fanatizm, birçok farklı şekilde kendini gösterebilir. En basit şekliyle hayranlar konserlere gitmek, posterler almak, sosyal medyada paylaşım yapmak ya da kişisel hikayelerini yaratmak için hayranlarının etrafında toplanma eğilimindedirler.

Takipçi psikolojisi ise, sosyal medya kullanıcıları arasında popüler olan bir kavramdır. Takipçi sayısının önemi, çevrimiçi itibar ve popülerlik açısından giderek artmaktadır. Dijital çağda yaşayan insanlar, genellikle çevrimiçi varlıklarının güçlenmesi için takipçilerini arttırmak isterler.

Hayran kültürü ve takipçi psikolojisi, insanların bir grup ya da bir konsepte gösterdikleri aşırı bağlılığın benzer yanlarından kaynaklanır. Her ikisi de bir kişinin, bir grubun ya da bir konseptin hayranı olmaya, takipçisi olmaya yönlendirir. Bu bağlılık bazen kişinin kimliğinin bir parçası hâline gelebilir.

Sonuç olarak, bu eğilimler, insanların kendilerini gruplar ve topluluklar içinde daha fazla benimsenmiş hissetmelerine yardımcı olabilir ve bu da diğer insanlarla bağlarını güçlendirebilir. Ancak, yine de, bu eğilimlerin kontrolsüz bir şekilde büyümesi, kişinin kendi benliğinden ziyade sadece takip edilen bir kalabalık arasında kaybolmasına neden olabilir.

Bununla birlikte, ünlülerin hayranlarına karşı sorumlulukları olduğunu unutmamak gerekiyor ve hayranların da ünlülerin özel hayatına saygı göstermeleri önemlidir.

Şeymanur Akdemir

[1] Türkiye’de K-Pop Hayranlığı ve Dijital Emek: Twitter Hayran Hesapları, Hasan Ozan Atikaslan
[2] Dizi Seyircisi Ve Hayranlık İlişkisi Bağlamında Instagram Fan Sayfaları Üzerine Bir İnceleme, Tülay Yazıcı